BOŞALTIM SİSTEMİ
Hücrelerde metabolizma sonucu oluşan artıkların dışarı atılmasına boşaltım denir.
Kararlı bir iç ortam oluşmasını sağlayan düzenleyici sistemlerdendir. (Homeostaside etkilidir)
Bitkilerde özelleşmiş bir boşaltım sistemi yoktur. Bitkilerde çeşitli artıklar değişik yollarla atılır. Bitkilerde;
- Stomalar (gözenek) gündüz oksijen ve gece karbondioksit atar. Suyu gece ve gündüz atar.
- Lentiseller (kovucuk) su ve karbondioksit atar.
- Hidatodlar (damlama) su ve mineral atar.
- Yaprak ve meyve dökümü ile organik ve inorganik madde atılır.
- Köklerle organik ve inorganik madde atılır. Tek hücrelilerde;
- Amonyak, tüm yüzeyden difüzyonla veya aktif taşımayla atılır.
- Karbondioksit, tüm yüzeyden difüzyonla atılır.
- Su, tüm yüzeyden difüzyonla atılır. Tatlı suda yaşayanlarda kontraktil kofullardan enerji harcanarak atılır.
Hayvanlarda çeşitli artıklar değişik yollarla atılır.
Omurgasızlarda Boşaltım
Sünger ve sölenterlerde;
- Amonyak, tüm yüzeyden difüzyonla veya aktif taşımayla atılır.
- Karbondioksit, tüm yüzeyden difüzyonla atılır.
- Su, tüm yüzeyden dîfüzyonla atılır.
Hidrada;
- Bütün artıklar vücut boşluğuna, sonra dışarı atılır.
Yassı solucanlarda (planarya);
- Amonyak, tüm yüzeyden difüzyonla veya aktif taşımayla atılır.
- Karbondioksit, tüm yüzeyden difüzyonla atılır.
- Su, alev hücrelerinden (protonefridyum) atılır.
Halkalı solucanlarda;
- Karbondioksit, deriden difüzyonla atılır.
- Su, amonyak ve diğer artıklar nefririvnmHan atılır
- Her halkada bir çift nefridyum bulunur. Bir önceki halkanın boşaltım artığı, bir sonraki halkadan atılır. Nefridyum üzerindeki kılcaldamarlarda geri emilim olur.
Böceklerde;
- Karbondioksit, trakelerden difüzyonla atılır.
- Ürik asit ve diğer artıklar malpighi tüpçüklerinden son bağırsağa atılır.
- Malpighi tüpçükleri vücut boşluğunda bulunan kandan, boşaltım artıklarını alır. Sindirim kanalının son ucuna getirir. Boşaltım artıkları sindirilmemiş besinlerle birlikte atılır.
Canlılarda Azotlu Artıklar
Protein, karbonhidrat ve yağların metabolizması sonucu ortak olarak karbondioksit ve su oluşur.
Proteinler için ilave olarak azotlu artıklar oluşur. Bunlar; Amonyak;
- Çok zehirlidir.
- Çok suyla atılır.
- Tek hücrelilerde, sünger, mercan, sölenter, planarya, toprak solucanı, balık ve kurbağalarda görülür.
Üre;
- Zehirlidir.
- Suyla atılır.
- Memelilerde görülür. Ürik asit;
- Az zehirlidir. -Az suyla atılır.
- Böcek, sürüngen ve kuşlarda görülür.
Omurgalılarda Boşaltım
Omurgalılarda boşaltım birimi böbrektir. Üç tip böbrek vardır.
Böbrek Tipleri
a) Pronefroz Böbrek
- Balık ve kurbağaların embriyolarında görülür.
- Glomerulus bulunur.
- Kirpikli huni ve boşaltım kanalcığı vardır.
b) Mezonefroz Böbrek
- Balık ve kurbağaların erginlerinde görülür.
- Sürüngen, kuş ve memelilerin embriyolarında görülür.
- Glomerulus bulunur.
- Bovvman kapsüfü ve boşaltım kanalcığı vardır.
c) Metanefroz Böbrek
- Sürüngen, kuş ve memelilerin erginlerinde görülür.
- Glomerulus bulunur.
- Bovvman kapsülü boşaltım kanalcığı ve henle kulpu vardır.
İnsanda Boşaltım Sistemi
İnsanlarda;
- Böbrekler idrar atar. (su, mineral, üre v.s.)
- Akciğerler karbondioksit ve su atar.
- Safra kesesi safra tuzlarını atar.
- Ter bezleri; su, mineral, üre, laktik asit v.s. atar.
Böbrek
Böbrek dıştan içe doğru kabuk, öz ve havuzcuktan oluşur. Böbrekte görev yapan temel birim nefrondur. Nefron, bir böbrekte yaklaşık bir milyon tanedir.
Nefron
Böbreğe giren böbrek atardamarı, damar yumağını (Glomerulus) oluşturur. Kan basıncı ile buradan süzülen sıvı bovvman kapsülüne ae>.r.e>r
Glomerulus
- İki sıralı hücrelerden oluşur.
- Büyük proteinler ve kan hücreleri dışındaki maddeler süzülür.
- İki atardamar arasındadır.
- Tatlı su balıklarında gelişmiş, (büyük) tuzlu su balıklarında gelişmemiştir, (küçük)
- Madde verilir, alınmaz.
Bovvman Kapsülü
- Tek sıralı hücrelerden oluşur.
- Süzüntüyü alır.
Boşaltım Kanalcığı
- Kılcal damarlarla sarılıdır.
- Geri emilim olur.
- Geri emilim aktif taşıma ve difüzyonla olur.
- Besin monomerleri proksimal tüpte geri emilir.
- Su ve mineraller henle kulpundan geri emilir.
- Distal tüpte salgılanma olur.
Boşaltımda Kullanılan Hormonlar
ADH (Antidiüretik Hormon^ Vücudun su ihtiyacına bağlı olarak, idrarla fazla su atımını önler.
Aldosteron Atılacak mineral miktarını düzenler.
Böbreğin Görevleri
- Metabolizma artıkları ve zehirli maddeleri uzaklaştırmak.
- Organizmanın su dengesini ayarlamak.
- İyon dengesini korumak.
- Kan plazmasının osmotik basıncını ayarlamak.
- Kan pH’ını dengelemek.
